Friðgerður Skarphéðinsdóttir

Friðgerður Skarphéðinsdóttir

Þegar Petrína Ásgeirsdóttir lést á Laugabóli árið 1890 fór Friðgerður (1888-1943) til Ásgeirs afa síns á Látrum en hann bjó þar enn með ráðskonu sinni og barnsmóður, Guðrúnu Elíasdóttur. Þegar Friðgerður var 5 ára varð mikill húsbruni á Látrum en hún var þar þó áfram til ársins 1896. Þá var afi hennar orðinn blindur og þá fór hún til Sigríðar föðursystur sinnar í Botn í Mjóa­firði. Árið 1904 fluttu þau Sigríður og Guðmundur í Hörgs­hlíð en Elín, systir Guðmundar, og Bjarni Aron Þorláksson tóku við búskap í Botni (sjá Markúsar þátt á bls. 13 - 14). Í Hörgshlíð var Friðgerður fram á árið 1907. Þá var hún 19 ára en á þessum árum fékk hún mislinga og er sögð hafa verið þunglynd fyrst á eftir. Friðgerður fór sem vinnukona í Múla í Ísafirði 1907, þá til Bolungarvíkur og þaðan út í Vigur þar sem hún var 1910 og 1911.

Halldór Gunnarsson frá Hóli var síðar skipstjóri á Djúpbátnum og þegar þeir bræður, Jón Ólafur og Skarphéðinn, synir Friðgerðar, þurftu að ferðast með honum lét Halldór þá njóta uppruna síns, kallaði þá til sín upp í brú og lét þá ekki greiða fargjald.

Friðgerður var á Hóli 1914-1916 en 1915 var Bjarni Bjarnason kominn þangað sem tvítugur húsmaður en fyrstu börn þeirra fæddust strax eftir áramótin 1916. Friðgerður og Bjarni eignuðust 11 börn, þar af þrenna tvíbura, en aðeins 4 börn komust á legg. Þau voru Gunnhildur Guðfinna (1916-1981), skírð í höfuðið á hjónunum á Hóli, Jóna Bjarnveig (1921-1993) sem hefur líklega heitið eftir foreldrum Bjarna, Jón Ólafur (1925-2019) sem hét eftir Jóni Ólafi, manni Önnu Skarphéðinsdóttur sem fórst í september 1923, og Skarphéðinn Sigmundur (1927-2006) sem hét eftir afa sínum og Sigmundi Viktor, hálfbróður Friðgerðar sem lést úr Spönsku veikinni 1918. Börnin sem dóu fæddust 1916 (sveinbarn, tvíburi á móti Guðfinnu), Halldór 1917, meybarn 1919, Péturína og Pétur 1920, Bjarni, tvíburi á móti Jónu 1921 og Jón Ólafur 1923.

Reyndar hefur heyrst þriðja skýringin á dvöl Friðgerðar í Mjóafirði á þessum tíma. Samkvæmt henni voru þau Bjarni að leysa tímabundinn húsnæðisvanda í Bolungarvík með því að fá húspláss í Botni eða Hörgshlíð.

Hin skýringin er þessi: Þegar þau Bjarni höfðu eignast 8 börn árið 1921, þar af þrenna tvíbura, og aðeins tvö þeirra lifðu var Friðgerður búin að fá nóg og leitaði athvarfs á æsku­stöðvunum í Mjóafirði þar sem Sigríður frænka hennar og fóstra í Hörgs­hlíð hefur annaðhvort haft hana hjá sér eða útvegað henni vist hjá þáverandi ábúendunum í Botni, Bjarna Aron Þorlákssyni og Elínu Guðmunds­dóttur, systur Guðmundar í Hörgshlíð. Frið­gerður hafði Guðfinnu og Jónu nýfædda með sér. (Hér ber heimildum reyndar ekki saman: Sumir segja að Jóna hafi ekki verið fædd þegar þetta gerðist). Samkvæmt kenningunni um að Jóna hafi verið fædd braust Bjarni hinsvegar inn í Mjóafjörð í illviðri skömmu fyrir jól 1921 með vöggu handa Jónu. Í hrakningum á leiðinni brotnaði vaggan en Bjarni komst á leiðar­enda og flutti fjöl­skyld­una með sér út í Bolungar­vík.

Í Meirahrauni höfðu Bjarni og Friðgerður 2 kýr og 30-40 kindur. Jörðin var rýr, undirlendi lítið og litlir möguleikar á heyskap. Bjarni stundaði ýmsa vinnu með búskapnum svo að bústörfin komu mikið í hlut Friðgerðar og barnanna. Oft á það að hafa gerst að Bjarni sat að spjalli inni í Bolungarvík þegar Anna mágkona hans lét hann heyra að henni fyndist hann ætti heldur að drífa sig út í Skálavík og sinna búi og börnum.

Reyndar voru börnin ekki mikið í Meira­hrauni á veturna eftir að þau komust á skólaaldur því að þau sóttu skóla til Bol­ungar­víkur og bjuggu þar en fóru sjaldan heim í Meira­hraun um helgar. Jóna var á veturna hjá Kristjáni Sumar­­liðasyni sem var formaður á bát sem Bjarni var á vor og haust og á sumrin var hún í vist hér og þar. Jón Ólafur var þrjá vetur hjá Önnu móður­systur sinni en þegar hann var 12 ára var hann í um sumar í vist hjá fyrrnefndum Hjálmari og Kristínu frá Grund í Skötufirði. Þrettán ára fór hann til Magnúsar Hákonar­sonar í Ósi og Ingunnar Jónasdóttur, þegar þau vantaði létta­dreng, og hjá þeim var hann mest upp frá því til fullorðinsaldurs.

Skarphéðinn Bjarnason var einn vetur með Jónu hjá Kristjáni Sumarliðasyni en eftir það á vetrum hjá Guðlaugi Magnússyni og Þorlaugu Þorleifs­dóttur en Guðlaugur var háseti hjá Jakob Þorlákssyni skipstjóra. Hjá Jakob var Skarphéðinn síðan á bátum en Guðlaugur bjó á þessum tíma í næsta húsi við Önnu Skarphéðins­dóttur.

Á þessum tíma var Guðfinna í fóstri í Botni í Mjóafirði, hafði verið komið þangað þegar hún var 9 ára, þá veik af skyrbjúg. Í Botni fékk hún kaplamjólk og braggaðist en fékk aldrei að koma aftur til foreldra sinna nema í skemmri tíma heimsóknir og það líklega ekki oft. Sjá meira um þá vist í kafla um börn Bjarna og Friðgerðar hér á eftir.

Húsið var lengi illa farið og helst notað sem geymsla en nú er Guðmundur Óli Kristinsson frá Dröngum búinn að gera húsið upp. Húsið er nefnt Jónasínuhús eftir fyrsta íbúa í húsinu á þessum stað en í þessu húsi bjuggu lengi hjónin frá Dröngum, foreldrar Guðmundar Óla.

Friðgerður Skarp­héðins­dóttir var lág­vaxin kona og fíngerð með áberandi nettar hendur, óframfærin, a.m.k. framan af. Hún mun ekki hafa gengið í skóla, hugsan­lega þó eitthvað í farskóla á árunum í Botni. Hún var þó hafsjór af fróðleik og kunni mikið af ljóðum og lausa­vísum þó aldrei muni hún hafa komið nálægt miklum bókakosti. Erfiði og þrælkun þeirra tíma settu snemma mark sitt á hana, sár fátækt, basl og hrakningar milli illa íbúðar­hæfs húsnæðis munu líka hafa haft sín áhrif. Hún var mjúklynd og kom sér vel við alla sem kynntust henni. Hún var gestrisin og vildi hvers manns vandræði leysa. Um það voru þau samhent, hjónin, þó sambúðin við Bjarna hafi vafalaust oft verið erfið, hún 7 árum eldri. En þó að Bjarni hafi á þessum árum verið skapbráður og harður í horn að taka skeytti hann skapi sínu aldrei á Friðgerði. Einsemd hennar var mikil eftir að þau fluttu út í Meirahraun þar sem hún var langtímum saman ein og stundum með einn eða tvo unga syni þeirra. Veður voru oft vond en hún var veður­hrædd en þar var hvorki sími né útvarp, engin blöð og rafmagn var ekkert (Heimild: Jón Ólafur Bjarnason).

Þremur árum eftir að Bjarni og Friðgerður fluttust til Bolungarvíkur frá Hrauni fékk Friðgerður blóðeitrun og dó sumarið 1943. Árið áður höfðu Friðgerður og Anna farið saman til Reykjavíkur og hitt Karítas alsystur sína og frá þeim tíma eru myndir sem til eru af þeim systrum. Á einni mynd er Bergþóra hálfsystir þeirra með þeim, 20 árum yngri.

Bjarni bjó áfram fyrir vestan næstu ár og stundaði ýmis störf, var m.a. við vegavinnu í Óshlíð þar sem hann slasaðist; steinn féll á bíl sem hann stóð við og bíllinn lenti á Bjarna og hann mjaðmarbrotnaði. Hann var líka við búskap í Hnífsdal hjá Sigurgeiri Sigurðssyni sem þá var nýfluttur frá Folafæti, gerði út bát frá Bolungar­vík en var líka með kýr og kindur sem Bjarni hirti fyrir hann. Þar kynntust þau Ólöf Jóna Jóns­dóttir (1907-1992) og tóku saman upp úr þessu, giftust og eignuðust Friðgerði Elínu (1946). Þau fluttu til Akraness 1953 þar sem þau áttu heima til æviloka. Bjarni var blindur síðustu tvo ára­tugina.

Jón Ólafur, sonur Bjarna sem ólst upp hjá honum til 12 ára aldurs, lýsir föður sínum svo: „Hann var mjög bráðlyndur og það svo að stundum jaðraði við geðbilun en hann var sáttfús og hjálpsamur. Yrði hann fyrir andspyrnu var hann illskeyttur og orðhvatur en góður þeim sem fóru vel að honum og trygglyndur. Hann var fátækur alla ævi, mjög óstöðugur í vinnu. Búskapur hans gekk alltaf í basli, þó var hann snyrti­menni við öll verk. Hann fékk, ásamt tveimur öðrum, viðurkenningu og fjárupp­hæð fyrir björgunarafrek er þýskur togari fórst í Skálavík ytri 9. 10. 1924 en þá átti hann heima í Grundarbænum á Meiri-Bakka.“

Bjarni dvaldi stundum í Garðshorni hjá Guðfinnu dóttur sinni og fjölskyldu hennar og skömmu eftir 1950 dvöldu þau Jóna og Friðgerður dóttir þeirra þar að vetrarlagi. Bjarni gekk að verkum með Frímanni og fór vel á með þeim tengdafeðgum en fyrir kom að í brýnu sló milli mæðginanna sem e.t.v. voru að gera upp gamlar sakir en Guðfinna var alla tíð ósátt við að hafa ekki fengið að alast upp hjá móður sinni eins og hin systkinin. Bjarni kom seinna til Akureyrar og dvaldi hjá Helgu, dóttur­dóttur sinni, og Stefáni, þá orðinn blindur. Þá var hann orðinn meyr og mildur og barnabörn hans minnast hans ekki sem þess skaphunds og orðháks sem hann tvímæla­laust var á yngri árum. Hann var barngóður og gaman­samur og hafði frá mörgu að segja. Hann lést á Akranesi tæpri viku eftir að Frímann tengdasonur hans og vinur lést á Akureyri í febrúar 1980.